کتاب مسلمانان در برخورد با دیگری اثر لیلا هوشنگی

معرفی

آشنایی با لیلا هوشنگی نویسنده­ کتاب مسلمانان در برخورد با دیگری

لیلا هوشنگی متولد 3 فروردین 1349 فارغ‌­التحصیل دکتری ادیان و عرفان تطبیقی از دانشگاه تهران و دانشیار ادیان و عرفان از دانشگاه الزهرا هستند. از ایشان تا کنون مقالات و کتاب‌­های متعددی منتشر شده است، از جمله کتاب‌­های: نسطوریان، تاریخ و اعتقادات؛ مقایسه قرآن و عهدین؛ درباره یهود؛ درباره دین.

معرفی کتاب مسلمانان در برخورد با دیگری

کتاب مسلمانان در برخورد با دیگری چهارده جستار یا مقاله در دین‌­شناسی و شناخت فرقه­‌هاست که نویسنده در آنها جنبه‌های متنوع مواجهه‌ی دانشوران جوامع مسلمان -به ویژه ایرانیان- با دیگر ادیان و همچنین فرقه‌ها و مذاهب متفاوت اسلامی را در طول تاریخ بر پایه‌ی منابع کهن دین‌شناسانه و آثار ملل‌ونحل‌نویسان مسلمان مورد بررسی قرار داده است.

این جستارها ثمره‌­ی دو دهه تحقیق نویسنده در حوزه­‌ی مطالعات دینی است که در نشریات و مجلات گوناگونی مانند: دانشنامه­‌ی جهان اسلام، فصلنامه‌­ی مطالعات اسلامی، پژوهشنامه‌­ی تاریخ تمدن اسلامی و…. منتشر و در اینجا گردآوری شده است.

در کتاب مسلمانان در برخورد با دیگری هر کدام از این جستارها به‌­عنوان یک فصل آمده است. سه جستار نخست کتاب درباره­‌ی بررسی محتوایی سه کتاب مهم از فرهنگ ایران­‌زمین در حوزه­‌ی شناخت ادیان و فرقه‌­شناسی است. کتاب دین‌­پژوهانه­‌ی تحقیق ماللهند اثر ابوریحان بیرونی، دانشمند قرن پنجم؛ کتاب ملل و نحل نویسی بیان‌­الادیان، نوشته‌­ی ابوالمعالی محمد بن عبیدالله عالم قرن پنجم؛ تبصره­‌العوام نوشته‌ی محمدبن حسین بن حسن رازی عالم قرن هفتم.

فصل اول: تحقیق ماللهند، ابوریحان بیرونی و روش دین­‌پژوهی

فصل دوم: بیان‌­الادیان، ملل و نحل نویسی در زبان فارسی

فصل سوم: تبصره‌­العوام، نمونه‌­ای برجسته از آثار فرقه‌­شناسانه به زبان فارسی

با توجه به اینکه تلمود پس از عهد عتیق مهمترین متن مقدس یهودیان و در سنت اسلامی مورد توجه است، نویسنده در سه مقاله­‌ی بعدی به نحوه­‌ی آشنایی مسلمانان با این مجموعه و نیز تأثیر آن بر سنت اسلامی از جنبه‌های مختلف پرداخته است:

فصل چهارم: تلمود، دومین کتاب مقدس یهودیان

فصل پنجم: تلمود در نگاه اندیشمندان مسلمان

فصل ششم: ابن حزم اندلسی و آگاهی وی از متون دینی و مقدس یهود(تلمود) در مقام عالمی ظاهری

فصل هفتم: بنی‌اسرائیل در سنت اسلامی

در این فصل نویسنده جایگاه بنی‌اسرائیل در قرآن کریم و منابع مختلف حدیثی و روایی، و همچنین آثار ناظر به قصص الانبیا و آثار ادبی را بررسی کرده است.

فصل هشتم: بشر بن معتمر، اندیشه‌ی اسلامی و الهیات عقل‌­گرایانه

در این فصل نویسنده به بررسی آرا و جایگاه متکلم متقدم پرداخته‌ است.

فصل نهم: خاتمیت در نگاه یهودیان و مسیحیان و مانویان

نویسنده در فصل نهم به واکاوی مؤلفه‌های ناظر به خاتمیّت در سنت‌های دینی یهودی و مسیحی و نیز مانوی پرداخته‌ است؛ مقایسه‌­ی مشابهت‌ها و تفاوت‌ها در این زمینه برای دریافت تصویری کلی از تاریخ اندیشه‌­ی نجات‌شناسی.

فصل دهم: زمینه‌های یکتاپرستی در شبه‌جزیره­‌ی عربستان در دوره‌­ی پیش از اسلام

خانم هوشنگی در این فصل با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی و فرهنگی منطقه و حکومت‌های مهم در شمال و جنوب عربستان، به بررسی نقش و جایگاه تاریخی مسیحیان سریانی در آنجا پرداخته‌ است.

فصل یازدهم: بررسی دو رویکرد اساسی در حوزه‌­ی مطالعات اسلامی درباره‌­ی گزارش قرآنی از عیسی(ع)

در این فصل به بررسی فهم مسلمانان از گزارش قرآن درباره‌­ی عیسی(ع) و ذهنیت ایشان نسبت به مسیحیان در مقام “دیگری” پرداخته شده است.

فصل دوازدهم: مدارس دیوبندیه نمونه‌­ای از رقابت نظام آموزش مسلمانان با دیگران

فصل سیزدهم: نگاهی دین‌­شناسانه به سیر تحولات و زمینه‌­های شکل­‌گیری نهضت­‌های جدید دینی

فصل چهاردهم: منابع راهگشا در شناخت مسیحیت و تاریخ آن

در سه جستار پایانی کتاب، نویسنده به بررسی مفهوم “دیگری” و شناخت مسلمانان از ادیان “دیگر” و شیوه‌ی برخوردشان با “دیگری” در حوزه‌ی معتقدات دینی در دوره‌های متفاوت تاریخ پرداخته است.

کتاب مسلمانان در برخورد با دیگری یک مرجع معتبر در زمینه‌­ی دین‌شناسی و منبعی برای فهم چالش‌های معاصر مسلمانان در برخورد با دیگر فرهنگ‌ها و مذاهب است و خواندش به کسانی که علاقه‌مند به مطالعه­‌ی تاریخ روابط میان مسلمانان و دیگر ادیان و درک چالش‌ها، مسائل و پیچیدگی‌های دین‌شناسی و روابط میان‌فرهنگی هستند، توصیه می‌­شود.

این کتاب را انتشارات کویر در سال 1403 در 242 صفحه به چاپ رسانده است.